Konfor ve duman tahliye havalandırma sistemlerinde kullanılan düzeneklere ilişkin genel bilgiler

Elektrik Mühendislerinin tasarımlarında gerekli çözümleri üretebilmesi için, öncelikle duman kontrol cihazlarını bilmesi ve bunların elektriksel çalışma yapıları ile kontrol ve otomasyonu için gereksinimleri hakkında bilgi edinmesi gerekir. Ayrıca bildiğini kabul ettiğimiz yangın alarm sistemleri ile entegrasyonuna ilişkin gerekli düzenekleri de projelendirmesi gerekmektedir.

Duman kontrolü dediğimizde aklımıza öncelikle konfor havalandırma sisteminin fan, klima santrali ve damper gibi mekanik malzemelerinin dumanın bina içinde yayılmasını kontrol etmek için önceden belirlenmiş konumları alması ya da işlevleri yerine getirmesi aklımıza gelir. Duman egzoz sistemi dediğimizde de oluşan yangın dumanının bina dışına atılması ve için ayrıca tesis edilmiş yangına dayanıklı havalandırma kanalları, damperler ve fanlar aklımıza gelir. Temelde amaç yangın oluşan bölgede,negatif basınç oluşturmak, komşu bölgelerde pozitif basıncın sürekliliğini sağlamak ve yangın oluşan bölgede oluşan dumanı diğer bölgelere yayılmadan bina dışına tahliye etmektir.  Yangın anında duman yönetimi Örnekleyecek olursak; bir yangın bölmesinden yangın alarmı uyarısı alındığında o bölgeyi besleyen klima santralinin durması, o bölgeye ait taze hava giriş kanalı üzerindeki damperinin kapanması,kirli hava emiş kanalı üzerindeki damperin kapanması (bu işlemler yangının duman etkisinin diğer bölgelere akışını engellemek için yapılır) ve ardından o bölgedeki duman egzoz kanalı üzerindeki damperin açılarak, duman egzoz fanına çalış komutu verilmesi ve dumanın atımının sağlanması olarak özetlenebilir. Bütün bu işlemler yangın alarm sistemi ile doğrudan bağlantılı çalışan duman kontrol panelleri, röle modülleri ve kontak izleme modülleri ile yapılır. Konumlandırmalar yapılır, izlenir ve konumları panelde gösterilir. Beraberinde grafiksel olarak izlenip, anons ekipmanlarıyla duyurulabilir. Bu örnekte de görüleceği üzere duman damperlerinin konumlandırılması, duman kontrolünde en önemli işlem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda öncelikle duman kontrol sistemlerinin genel yapısı ile bu sistemlerde yer alan, fanlar, duman damperleri ve kontrolleri konusunda bilgileri biraz açmakta fayda olacaktır.

Yapılarda duman kontrolü ve kaçış merdiveni basınçlandırması Standartlar duman kontrolü için iki tip sistem tanımlamaktadır. Bunlardan birincisi mevcut havalandırma sisteminin yangın anında duman atımı içinde kullanıldığı sistemler (tahsis edilmeyen sistemler), diğeri ise yangın anında sadece duman kontrolü sağlamak amacıyla montajlanmış ekipmanlar kullanılarak yapılan sistemlerdir (Tahsis edilen sistemler). Tahsis edilmeyen sistemler diğer sistemlerle ortak öğeleri paylaşır(HVAC sistemleri gibi). Tahsis edilmeyen sistem yangın tespit edildiğinde ekipmanın normal işleyişini duman kontrol moduna değiştirilmesi esasında tasarlanır. Tahsis edilmeyen sistemlerin kullanımı günümüzde daha yaygın olmakta olup, bunun tek nedeni maliyetin düşürülmesidir. Doğal olarak bu durumda HVAC ekipmanlarının duman kontrolünü sağlaması için ekipmanlarda yangına dayanım, sayı ve kapasite itibariyle artışlar olmaktadır ki bu Makine Mühendisleri’nin tasarım alanına girmektedir (Damper sayısı,tipi, fan motorunun servis faktörü, fanın sıcaklık oranı,damper ve fan ünitelerinin yedek güç sistemlerinin belirlenmesi v.b.) ancak, Elektrik Mühendislerinin de bilgi edinmesi ve tasarımlarında müdahil olması gereken bir konudur. Konfor havalandırma sistemlerinde kirli hava emiş kanallarının, buna bağlı olarak kanal üzerindeki damperlerin ve emiş fanının duman atımında kullanılması durumunda fanların en az iki seviyeli çalışması (konfor durumu ve yangın durumu) ya da değişken hızlı (frekans konvertörü ile kontrol)olması söz konusudur. Bu durumda ekipmanların seçimin Makina Mühendisleri tarafından yapılmasının ardından Elektrik Mühendisleri’nce bu fanlara ilişkin her iki duruma ilişkin güç devrelerinin tasarlanması (MCC panolar), ayrıca yangın anında gerekli kontrollerinin yapılması için yangın alarm sisteminden alacağı komutların (duman kontrol panelleri, röle modülleri ve kontak izleme modülleri) projelerde belirtilmiş olması gerekmektedir.

Konfor ve duman tahliye havalandırma sistemlerinin kontrol ve izlenmesine ilişkin yönetmelik ve standart belirlemeleri

Duman kontrol sistemlerinin kontrol ve izlemelerinin yangın algılama ve alarm sistemleri tarafından yapılması "Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” tarafından belirlenmiştir.

Yönetmelikte; MADDE 80- (1) Bir binada duman kontrol ve basınçlandırma sistemleri kurulması hâlinde, bu sistemler ile ilgili arıza ve konum değiştirme sinyalleri ayrı bir bölgesel izleme panelinde veya yangın kontrol panelinde ayrı bölgesel durum ve arıza göstergeleri oluşturularak izlenir ve kontrol edilir. Duman kontrol ve basınçlandırma sistemlerinin el ile kontrolleri ayrı bir kontrol panelinden yapılabileceği gibi, yukarıda belirtilen izleme panelleri ile birleştirilerek yangın alarm sistemi bünyesinde de gerçekleştirilebilir.

Acil durum kontrol sistemleri; MADDE 82-

(1)Yangın hâlinde otomatik olarak gerekli kontrol fonksiyonlarını yerine getirecek acil durum kontrol sisteminin;

a)Yangın sırasında kapanması gereken yangın kapılarını ve diğer açıklıkları kapatma amaçlı cihazları normal hâlde açık durumda tutan elektromanyetik kapı tutucu ve benzeri cihazlarının serbest bırakılması,

b)Merdiven yuvaları ve asansör kuyuları basınçlandırma cihazlarının devreye sokulması,

c)Duman kontrol sistemlerinin işlemlerini yerine getirmesi,

ç) Acil durum aydınlatma kontrol işlemlerini gerçekleştirmesi,

d)Güvenlik ve benzeri sebeplerle kilitli tutulan kapıların ve turnikelerin açılması,

e)Asansörlerin yapılış özelliklerine bağlı olarak yangın esnasında kullanımının engellenmesi veya tahliye amacıyla itfaiye veya eğitilmiş bina yangın mücadele ekipleri tarafından kullanılmasının sağlanması,

f)Mahalli itfaiye ile elektrik işletmesine, belediyeye, polise veya jandarmaya, kurum amirine, bina sahibine ve gerekli görülen diğer yerlere yangının otomatik olarak haber verilmesi,

özellik ve fonksiyonlarına sahip olması lazımdır.

(2)Acil durum kontrol işlemleri, yangın alarm sisteminin donanım ve yazılım bütünlüğü içerisinde bulunan kontrol birimleri ile gerçekleştirilir. Kontrol edilen sistemin ve cihazlar ile ilişkisi bulunan güvenlik sistemlerinin, bina otomasyon sistemleri gibi diğer sistemler tarafından yapılabilecek her türlü kontrol ve kumanda işlemlerinin, yangın veya benzeri bir acil durumda yangın kontrol panelinden yapılacak acil durum kontrol işlemlerini hiçbir şekilde engellememesi gerekir. hükümleri yer almaktadır. Yukarıdaki hükümlerden de anlaşılacağı üzere duman kontrol, basınçlandırma, asansör kontrolü, kilitli kapıların açtırılması, yangın kapılarının kapatılması v.b. işlemlerin yangın alarm sisteminin donanım ve yazılım bütünlüğü içerisinde yapılması istenilmektedir.  Projelerde, şartnamelerde ve uygulamalarda söz konusu duman kontrol cihazlarının gerekli izleme ve kontrollerinin bina otomasyon sistemi tarafından yapılacağına dair belirlemeler yapılmaktadır. Yönetmeliğin ilgili hükümlerinden görüleceği üzere bu istenmeyen bir durum olup, duman kontrolü ile ilgili cihazların ayrı bir donanım ve yazılımile kontrolü  şart koşulmuştur. 

•Modül beslemesinin aktif olduğunu gösteren"Sistem Devrede” ledi.

•Harici güç kaynağında hata olduğunu gösteren"Güç Hatası” ledi.

•Modülde herhangi bir hata olduğunu gösteren"Hata” ledi.

• Santralle VIP haberleşmesinin yapıldığını gösteren ve haberleşme anında yanıp sönen "Haberleşme” ledi.

•Modülle ilgili olaylarda kullanılan sesli uyarı veren buzzer.

•Modül üzerindeki buzzer’ı usturmaya yarayan "Buzzer İptal” ve modül üzerindeki ledlerin testi için kullanılan "Lamba Test” butonları.

•Yetkisiz kişilerin müdahalesini engellemek için kullanılan Tuş Kilidi.

•8 giriş ve bunlar için iki kademeli aktivasyonu gösteren ledler.

•8 giriş hattında oluşabilecek hataları gösteren ledler.

•8 çıkış ve bu çıkışların aktivasyonu'nu gösteren ledler.

• 8 çıkış hattındaki hataları gösteren ledler.

•PC’den gelişmiş giriş/çıkış özellikleri programlama.

•Ayrıca iki adet programlanabilir röle çıkışı.

•Damper "Açık”, "Kapalı” ve "Kararsız” gibi durumların izlenmesi.

•Her damper için "damper kararsız” durumunda ayarlanabilir süre sonunda zaman aşımı hatası üretimi.

•Grafik izleme ve yönetim yazılımıyla çıkışın aktif / pasif edilebilmesi.

•Grafik izleme ve yönetim yazılımıyla veya santral menüsünden damper konumunun görülebilmesi / değiştirilebilmesi.